Часть 1.
ЧТЕНИЕ (Лудмаш)
Прочитайте текст, переведите на русский язык.
Выполните задания А-Г.
Марий тÿня
2010 ийысе перепись почеш Россий мучко 547605 марий калык ила.
Нуно тÿҥ шотышто Юл-Урал мландыште вераҥыныт. Марий калыкын 60 процентше Вӱтла да Виче эҥер-влак коклаште, Марий Эл да Киров ден Угарман область-влакын Марий Эл дек тÿкнышö районлаштышт, верлана. Марий Эл Республикыште 290863 марий еҥ ила. 20 наре процент Ошвиче да Ӱпö эҥер воктене, Башкирийын йÿдвел-касвел да Свердловск областьын кечывалвел-касвел мландыжым айла. Изирак тÿшка дене марий-влак Татарстаныште, Удмуртийыште, Пермь кундемыште да Челябинск областьыште илат. Урал вес велне, Казахстаныште да Кокла Азийыште, Российын Европысо ужашыжын кечывалвелныже, Украиныште марий калыкын 15 процентше шке илыме вержым муын.
Марий-влак моло калык дене эреак вашкылыште лийын. Шуко курымла дене тюрк, финно-угор, славян да моло калык дене пошкудыла илыме шке палыжым марий-влакланат шыҥдарен. Икгай пÿртÿс коклаште йыгыре илыме нунын озанлык пашаштлан, илыш-йÿла ден тÿвыраштлан ик семын вияҥаш амалым ыштен. Туге гынат чумыр марий илыш-йÿлаште акрет годсо кугезына-влакын койыш-шоктышышт, илыме йöнышт, чон поянлыкышт пеҥгыдын аралалт кодын.
Российын тÿрлö кундемлаштыже илыше марий-влак икте-весе дене кылым ыштат, ваш-ваш унала миен коштыт, шке илыш-йÿлашт дене палдарат. Тыге родо-тукым кыл пеҥгыдемеш. Тидыже икте-весе дене келшен илаш, шочмо йылмым аклаш, кугезе коча-кован йÿлажым саклаш туныкта.
Запомните слова и выражения:
Тÿҥ шотышто – в основном
Ошвиче эҥер – река Белая
Ӱпö эҥер – река Уфа
Урал вес велне – за Уралом
Илыш-йÿла – быт, обычай
Шыҥдараш – внедрять
Илыме йöн – образ жизни
Вашкыл – взаимосвязь
Кылым ышташ – налаживать связь
Саклаш – беречь
А. Рассмотрите карту России по ссылке http://www.raster-maps.com/images/maps/rastr/russia/atlas/administrative_map_of_russia.jpg, найдите и назовите регионы, где компактно проживают марийцы
Б.Найдите и исправьте ошибки в предложениях по содержанию текста:
1. Россий мучко вичшÿдö витле кандаш тÿжем кудшÿдö вич марий калык ила.
2. Кудло процентше Вÿтла ден Ошвиче эҥер-влак коклаште верлана.
3. Коло наре процент Башкирийын кечывалвел-касвел да Свердловск областьын йÿдвел-касвел мландыжым айла.
4. Марий Эл Республикыште кокшÿдö кандашле тÿжем шымшÿдö кудло кум марий ила.
5. Марий калык шуко курымла дене тюрк, славян да моло калык ваштареш кучедалын илен.
В. Прочитайте текст, переведите на марийский язык:
Этнографические группы марийцев
Марийцы делятся на три этнографические группы: луговых, горных и восточных мари. Горные марийцы в основном проживают на правом берегу Волги и по реке Ветлуги. Луговые расселены на территории междуречья Ветлуги и Вятки. Восточные марийцы проживают в Прикамье и Приуарлье.
Г. Прочитайте пословицы, переведите. Слова в скобках поставьте в нужной грамматической форме.
1. Шочмо-кушмо (вер) айдеме гына огыл, янлыкат ок мондо.
2. Шочмо вер-шöрын (сылнылыкше) öрдыж велыште веле палет.
3. (Калыкет) ава гай йöрате, ача гай арале.
4. (Калык) йöратет гын, калыкат тыйым йöрата.
5. Еҥ суртыш тошкалынат – (озаже) пагале.
Дополнительный материал для чтения:
http://www.gazetakugarnya.ru/index.php?newsid=673
(Статья «Келтей да тудын чапланыше еҥже-влак» на сайте газеты «Кугарня»)
http://www.gazetakugarnya.ru/me/64-jervel-marijj-rodyna-vlak-deke-unala.html
(Статья «Эрвел марий родына-влак деке унала» на сайте газеты «Кугарня»)