1 часть. АУДИРОВАНИЕ И ЧТЕНИЕ (колыштын умылымаш да лудмаш)
А1. Прочитайте текст. Установите соответствие в тесте (1 – 5). Запишите в таблицу буквы, соответствующие выбранным Вами ответам.
Вÿдшор тылзын 26-шо кечынже шочмо калыкна Марий талешке кечым пайремла. Талешке. кö тудо тыгай? Тиде патыр, чолга, шке калыкше нерген шонен илыше, шочмо кундемжым аралаш эре ямде улшо айдеме.
Талешке кече таче шочын огыл. 1917 ийыште Пошкырт кундемысе Пÿрö олаште марий-влакын 1-ше погыныштышт тале просветитель Павел Петрович Глезденёв 26 апрельыште Марий талешке кечым эртараш ÿжын. Тылеч вара шуко ий эртымеке, 1990 ийыште «Марий ушем» мер толкын Талешке кечым палемдаш пунчалын.
А молан 26-шо кечым ойырен налме? 16-шо курымышто Малмыж кундемыште марий патыр Полтыш (Болтуш) илен. Тудо шке мландыже, калыкше верч пеҥгыдын шоген. 1556-шо ийыште Иван Грозныйын виян войскаж дене вашпижмаште Полтыш кугу кредалмашеш колен. Тиде вÿдшор тылзын 26-шо кечынже лийын. Лач Полтыш оным шарныме лÿмеш 26-шо апрельыште Талешке кече палемдалтеш.
1. Кунам Марий талешке кечым палемдат?
а) март тылзыште
б) апрель тылзыште
в) вÿдшор тылыште
2. Ко тугай талешке?
а) патыр, чолга, шке кундемжым аралыше
б) шке калыкше нерген шонен илыше
в) шочмо кундемжым аралаш ямде улшо
3. Талешке кечым могай ий гыч палемдат?
а) 1556 ий гыч
б) 1917 ий гыч
в) 1990 ий гыч
4. Кушто тале кучедалмаш лийын?
а) Пÿрö олаште
б) Малмыж кундемыште
в) Пошкырт кундемыште
5. 26 апрельыште кöн ÿмыржö кÿрылтын?
а) Иван Грозныйын
б) Павел Глезденевын
в) Болтуш онын
А2. Прочитайте текст и выполните задания 1 – 2.
Марий калыкын патырже – Чумбылат – 14-ше курымышто илен. Кугыжанышыже, Угарман гыч тÿҥалын, Вÿрзым марте шуйнен. Чумбылат оным калык моткоч пагален. Садлан колымекыже, тудым кугу курык вуеш тоеныт. Кызытат тиде курыкым Чумбылат курык але Кугу Курык Кугызан кийыме верже маныт. Тÿжем ий наре марий-влак тушко ий еда кумалаш коштыт.
Акпарс Курыкмарий-влакын вуйлатышышт лийын. Акпарс шке салтакше-влак дене 1552 ий октябрь тылзыште руш кугыжа Иван Грозныйлан Озаҥ олам налмаште полшен. Тидын нерген «Акпарс нерген легендыште» возымо.
Марий Чоткар сонарзе ешеш шочын. Моткоч лÿддымö да виян лийын: маска дене кучедалын, мушкындыж дене перен, пÿнчым тодыштын, шÿдö ияш тумым вожге куклен луктын кертын. Тунамсе ожнысо жапыште Марий мландыш степьыште кусныл илыше-шамыч (кочевник) толын лектыныт… Чоткар йырже сарзе-влакым поген да тушманым кырен шалатен. Талешке кужу ÿмырым илен, курымжо мучко шочмо калыкшым арален. Эсогыл, колымекыжат, шÿгарже гыч полшаш кынелын.
Марийын ойжо почеш шукерте ожно мландымбалне Онар-влак иленыт. Нуно кугу капан, виян, патыр лийыныт. Капышт дене кава марте шуыныт, ержат нунылан пулвуй марте гына лийын. Ошкыл колтеныт гын, уло мланде чытырен. Малаш возыныт гын, вич кече поче маленыт, а кийыме верыштышт келге корем лийын шинчын.
1. Проверьте себя по тесту.
1) Кугу Курык вуеш кöм тоеныт?
а) Чоткар патырым
б) Акпарсым
в) Чумбылат патырым
2. Иван Грозныйлан Озаҥ олам налмаште кö полшен?
а) Чоткар патыр
б) Акпарс
в) Чумбылат
3. Могай патыр ÿмыржö муко шочмо калыкшым арален?
а) Онар
б) Чумбылат
в) Чоткар
4) Могай патыр вич кече мален кертын?
а) Чумбылат
б) Онар
в) Акпарс
2. Напишите имя богатыря в конце каждого абзаца.
А) У богатыря и шаг был богатырский: раз шагнет – семь верст позади оставит. Дорога ему была не нужна, он шел прямо через леса. Однажды шел по берегу Волги, и ему в лапти набился песок. Разулся он, вытряхнул песок – с той поры остались на берегу Волги курганы и песчаные холмы. Про многие холмы и озера в Мари Эл народ говорит, что это следы древнего великана. _____________
Б) Богатырь рос не по дням, а по часам. Пяти лет он уже стал богатырем-великаном и часто ходил с отцом на охоту, один на один дрался с косолапым медведем и всегда побеждал его. А когда подрос, равного ему по силе не было во всей округе. Одним ударом кулака он мог сломать любую сосну, мог вырвать с корнем столетний дуб.______________
В) Человек он был простой, трудолюбивый и тихий в обычное время, но, как только неприятель угрожал нападением на родную страну, богатырь поднимался на её защиту. Верхом на буром коне c косматой белой гривой, вооруженный с головы до ног, богатырь выступал впереди своего народа, непобедимый и грозный, и всякий раз быстро сокрушал врагов и обращал их в бегство. Долго жил богатырь на свете, оберегая свою родину и народ.________________
Г) Этот богатырь показал себя как стратег. Он решил взорвать крепость, сделав подкоп. Перед тем как сделать подкоп, он узнал расстояние до стены. Чтобы узнать расстояние, он пошел на хитрость, заиграл на гуслях и считал шаги. Осажденные в крепости были очарованы прекрасной мелодией и не стреляли в него. Благодаря чему он вернулся обратно живым.______________