Часть 1. Чтение (Лыдмаш).
Прочитайте текст, выполните задания.
Кырык сир кымдемнӓ шукы лӹмлӹ эдем доно паян. Нӹнӹ логӹц иктӹжӹ - шотеш пиштӹмӹ, пуры кымылан, мырызы шумӓн поэт Иван Иванович Светлов. Тӹдӹн лыдышвлӓжӹ Кырык сирнӓм улы шум доно яраташ, сӹлнештӓрӓш ӱжӹт, кымылым луктӓт, ойхым шорӓш палшат дӓ сусум кандат. Шукы лыдышешӹжок мыры викӹм пиштӹмӹ. Иван Светловын мырывлӓжӹ мары халык лошты кымдан шӓрленӹт, нӹнӹм тагачат улы кымылын, шӱм вашт яратен мырат.
Ыкежӹ тӹдӹ куштылгы агыл ӹлӹмӓш корным эртен. Изи Шӹндӹр сельсоветӹн Лидымбал солаэш 1920 ин 10 октябрьын шачын. Пиш ирӹ ӓтяде кодын. Изинекок гармоньым шакташ тыменьӹн, когораквлӓн согоньыштым ышыш нӓлӹн, тыменьмӓшкӓт улы кымыл доно пижӹн.
Творчествыш пӹтӓриш ашкылвлӓжӹм педучилищӹштӹ ӹштен. Тӹштӹ тыменьмӹжӹ годым пӹтӓриш лыдышвлӓжӹ шачыныт, дӓ тенгелӓ Иван Светлов поэзи корным ташкаш тӹнгӓлӹн.
Лӱдӹшлӓ вырсын пӹтӓриш кечӹвлӓжӹ гӹцок сержант Светлов тышман ваштареш пыт кредӓлӹн, нелӹн шушыргымы велдӹк токыжы пӧртӹлӓш вӓрештӹн. Пареммӹкӹжӹ, 1942 ин ӱгӹц фронтыш лӓктӹн кен. Ыжатымы вадын тӹдӹ ӹшке сирӹмӹ «Кловой тырӓн ош носовик» мырыжым мыралтен коден. 1943 ин И. Светлов токыжы инвалид лин пӧртӹлӹн. Вырсышты патыр дӓ луддӹмӹ ылмыжым анжыктен, улы вим пиштен ирӹк верц кредӓлмӹжӹ гишӓн Якшар Шӹдӹр, Отечественный вырсын I степенян орденвлӓ да шукы медаль доно пӓлемдӓлтӹн.
Тыр жепӹн кымлы и утла школышты тетявлӓм тымден: математика, черчени уроквлӓм виден, колхозвлӓмат вуйлаташ вӓрештӹн. Пӓшӓ лошток лыдыш дон мырывлӓмӓт сирӓш жепӹм мон. 1946 инок К. Беляев доно иквӓреш сирӹмӹ «Сола лошты шӹнзӹш клубна» мырышты кӹзӹтӓт халыкышты йонгалтеш. Тетя лыдышвлӓжӹм «Ыныкамлан» сборникӹш цымырен, когорак лыдшывлӓ тӹдӹм «Мырызы шум», «Шылдыран ивлӓ» книгӓвлӓн, «Повестка» поэмын авторжы семӹнь пӓлӓт. Поэт-фронтовикӹн цевер кырык сирӹм, пӓшӓм, туан велӹм, пӓшӓ мастар халыкым мактышы лыдыш дон мырывлӓжӹ коллективный сборниквлӓштӹ, Кырык мары район дон республикын газет дон журнал страницывлӓштӹ пецӓтлӓлтӹнӹт.
Л. Калинина,
Шӹндӹрйӓл сола библиотекын вуйлатышыжы
1. Запомните слова и выражения:
Изи Шӹндӹр - Малый Сундырь
Лидӹмбал - деревня Алдайкино (в настоящее время Шиндыръялы)
Вырсы - война
Тышман - враг
Велдӹк - по причине
Ыжаташ - провожать
Пареммӹкӹжӹ - после выздоровления
Макташ - хвалить
2. Ответьте на вопросы:
- Иван Иванович Светлов махань пӓшӓ доно лӹмлештӓлтӹн?
- Поэт-песенник махань солаэш да кынам шачын?
- Махань жепӹн Иван Светлов поэзи корным ташкаш тынгӓлӹн?
- Кого Отечественный вырсышты ирӹк верц кредӓлмӹжӹ гишан поэт-фронтовик махань наградывлӓ доно палемдӓлтӹн?
- Тыр жепӹн Иван Светлов махань пӓшӓм ӹштен?