I. Чтение
1. Прочитайте текст и выполните задания А-Г.
Валентин Христофорович Колумб (чын фамилийже Декин) – марий калыкын ик эн лӱмлӧ поэтше. Тудо 1935 ий 3 майыште Морко районышто Мызенер ялысе кресаньык ешеш шочын. Йоча годсо пагытше Пумыр почингаште эртен. Колумб фамилий Валентинлан ачаж деч логалын. Тидын нерген поэт тыге каласкален: «Ачамлан тынеш пуртымо годым Христофор л¢мым пуэныт. Тудо сайын тунемын, ныл классым чыла визытан отметке дене пытарен. Тудын туныктышыжо Колумб фамилийым налаш темлен. Тыге ачам Христофор Декин олмеш Колумб лийын».
Валентин куд ияш ача деч посна кодын. Кугу Ачамланде сар гыч ачаже пºртылын огыл. Аваже, Прасковья Николаевна, колхозышто пашам ыштен. Ешлан ача деч посна неле лийын, сандене изи Валентин к¢т¢м к¢тен, колхоз пашашке коштын. Школышто Валентин чыла предмет денат «визытанлан» гына тунемын. Волаксола школышто тунеммыж годым комсомолыш пурен, тыштак почеламутым возаш т¢‰алын.Тудын туныктышыжо Т.А.Белков поэт нерген сай мут дене веле тудым шарна.
Валентин Колумбын икымше почеламутшо «Комсомольский билет» маналтын. Почеламутым 1950 ийыште «Марий коммуна» газетеш савыктеныт. 1954-1959 ийлаште Валентин Колумб Москваште М.Горький л¢меш литератур институтышто тунемеш. Студент жапыште ятыр почеламутым возен. Диплом пашам «Палыме лийына» сборник дене пенгыдемден. Руш поэт Лев Ошанин поэтический семнарыште тиде савыктышым пеш к¢кшын аклен.
1959 ийыште Валентин Колумб Йошкар-Олашке пºртылеш.Тудо Марий радиокомитетыште, Книгам лукшо марий издательствыште, «Ончыко» журнал редакцийыште пашам ышта да ятыр почеламут сборникым луктеш: «Эре чо‰ешташ, чо‰ешташ», «Порылык», «Й¢д кушто ила» да тулеч молат. 20 ий жапыште Валентин Колумб 17 книгам савыктен: 9 книгам - марла, 8 книгам – рушла. Ятыр произведенийжым украин, татар, чуваш, мордва, башкир, удмурт, белорус, эстон, финн, хакас, венгр йылмылаш кусарыме.
1961 ийыште Валентин Колумбым Совет элын писатель ушемышкыже пуртеныт. 1968 ийыште поэтым Марий АССРын Олык Ипай л¢меш Кугыжаныш премийже дене палемденыт. В. Колумбын произведенийже-влакым школысо да вузысо программыш пурташ т¢‰алыт.
Валентин Колумб калыклан кусарыше, критик семын палыме. 9 класслан «Марий литератур» учебный пособийын авторский коллективышкыже пурен. Тудо шкенжым поэт-новатор семын ончыктен. Марий поэзийыш басньым, балладым, одым пуртен. Икымше гана поэма-очерк, поэма-триптихым возен.
1974 ийыште тале поэт ¢мыр шуде илыш гыч каен. Тудлан улыжат 39 ий гына лийын. Валентин Колумбым Туруново ш¢гареш тоеныт.
2002 ийыште Йошкар-Олаште В. Колумб л¢меш тоштер шке омсажым почын. Тоштерын вуйлатышыже Владимир Козлов 2005-2009 ийлаште 5 томан «Валентин Колумб. Ойырен чумырымо погымо» сборник-влакым савыктен луктын. 2010 ийыште Йошкар-Оласе Звёздный микрорайонышто ик уремлан Валентин Колумбын л¢мжым пуымо, илыме пºртешыже шарнымаш о‰ам пижыктыме. 2015 ийыште шочмо Пумыр ялыште тудлан шарныктышым почмо. Марий калык уста поэтым пагален шарна.
А. Ответьте на вопросы.
1) Валентин Колумб могай кундемыште шочын-кушкын?
2) Тудын чын фамилийже могай?
3) Школышто тудо кузе тунемын?
4) Икымше почеламутшо кузе маналтын да кушто савыкталтын?
5) Поэтын илымыж годым мыняр книгаже савыкталтын?
6) Валентин Колумб калык кузе шарна?
7) В. Колумбын могай произведенийже-влакым паледа?
Б. Найдите соответствующие предложения в тексте.
1. Валентин Христофорович Колумб родился 3 мая 1935 года в деревне Мызенер Моркинского района.
2. В 1951 году с отличием заканчивает семилетнюю школу, а в 1954 году с таким же успехом – Весьшургинскую среднюю школу.
3. После школы он поступил в литературный институт им. М.Горького.
4. Своё первое стихотворение под названием «Комсомольский билет» написал в 1950 году.
5. Поэт при жизни выпустил всего 17 книг – 9 на марийском языке и 8 на русском.
6. В 1968 году Валентин Колумб стал первым лауреатом Государственной молодёжной премии Марийской АССР им. Олыка Ипая в области литературы и искусства.
7. Валентина Колумба не стало в 1974 году.
В. Выберите правильные утверждения.
1. Валентин Колумбын йоча пагытше Мызе‰ер ялыште эртен.
2. Школышто тудо пеш сайын тунемын.
3. Москвасе литератур институтым пытарымеке Валентин Колумб тушто пашам ышташ кодын.
4. Поэт ятыр почеламут сборникым савыктен.
5. Валентин Колумбын ¢мыржº к¢чык лийын.
Г. Прочитайте выразительно стихотворение.
Порылык.
Сар тургым. Йоча лишеме нушкын:
Ойго коляла т¢лен, «Ит шорт, изи, ите»,-
Да кажне лукым Пеленже пыштыш,
Сут нужналык пурын. Ш¢мжылан ыш пу й¢кшаш.
Пагар корштен, Шкат мондыш корштымым,
Яра пагар й¢лен, Виянла чучылалтыш:
Йоча киен Вет илышым саклен
К¢вар ¢мбалне, туртын. Шкеж дечын изилан!...
Киен воктенже
Т¢лыжгº чывиге.
Тудат дыр шортын:
Оралген й¢кшат.