Часть 1.
ЧТЕНИЕ (Лудмаш)
Прочитайте текст, переведите на русский язык.
Выполните задания А-В.
Марий калык Кугу сарын тулыштыжо
1941 ий 22 июньышто кундемна Марий автономийнан 20 ияш лӱмгечыжым пайремлен. Куан кумылым шучко увер леведын. Марий калыкын, тыгак уло кумда элын тыныс илышым чоҥымо пагытше кӱрылтын, ваче ӱмбаке сар годсо йӧсӧ возын.
Сарыште марий калыкына патыр эргыже ден ӱдыржӧ-влак тушман ваштареш лӱдде кредалыныт. Марий кундем гыч сарышке 131340 еҥ каен. Тушеч 75 тӱжемже шочмо мландышкыже пӧртылын огыл, нунын лӱмышт 16 томан шарнымаш книгаште возалтын. 14 тӱжем утла еҥ орден да медаль дене палемдалтын, 45 сарзылан Совет Ушем Герой лӱмым пуымо, тышеч 18 енже - марий.
Марий кокла гыч эн ончыч Герой лӱмым Мари-Турек районын патыр эргыже Сергей Суворов налын. Кок марий талешке В. И. Соловьев ден З. Прохоров да руш рвезе К. П. Кутрухин Александр Матросов семынак немыч пулемет амбразурым шке капышт дене петыреныт. Сар жапыште марий-влак партизан отрядыштат кредалыныт.Нунын кокла гыч иктыже – Провой кундем гыч Родион Охотин. Сарын пытартыш кечылаштыже, рейхстагыш пурымо омса ӱмбалан йошкар тистым марий сержант, Пошкырт мландын шочшыжо, Байтемир Япаров пижыктен.
Герой-влакын лÿмыштымЙошкар-Оласе да поселкыласе урем-влак нумалыт. Нунын лÿмыштым калык кугешнен ойла.
А. Найдите перевод слов в марийско-русском словаре онлайн: http://dict.komikyv.ru/index.php/index/8.xhtml
Сарзе–
Шарнымаш –
Палемдаш –
Кумыл –
Шучко –
Кредалаш –
Ачамланде –
Вуйым саваш -
Тыныс –
Пушташ –
Сусыргаш –
Колаш –
Тояш –
Б. Ответьте на вопросы по содержанию текста:
1. Кунам Кугу Ачамланде сар тӱналын?
2. Тиде кечын марий кундемыште могай пайремым пайремленыт?
3. Марий кундем гыч мыняр еҥ сарыш каен?
4. Марий кокла гыч мыняр сарзылан Совет Ушем герой лӱмым пуымо?
5. Кӧ тыгай Сергей Суворов?
6. Кӧм ме «Марий кундемын Матросовшо» манын кертына?
7. Партизан отрядыште кредалше могай герой-влакым паледа?
8. Байтемир Япаровын лӱмжӧ кузе чапланен?
9. Шкендан кундемысе герой-влакын лӱмыштым каласыза. Нуно могай подвигым ыштеныт?
В. Прочитайте текст, поставьте глаголы в скобках во втором прошедшем времени. Переведите на русский язык, озаглавьте.
Сергей Суворов Мари-Турек район Вочарма ялыште (шочаш). Школышто туныктышылан пашам (ышташ). Кугу Ачамланде сар тÿҥалмеке, шке кумылын войнаш (каяш).
Ик тале бойышто Сергей нелын (сусыргаш), но пытартыш вÿр чÿчалтыш марте (кредалаш). Первый очередь дене тудо кум фашистым (пушташ). Кок шагат жап боец тушманын атакыжым чактарен (шогаш).Тиде жапыште Суворов лу фашистым (пушташ)да шукым (сусырташ). Фашист-влак ваштареш Сергей кече мучко(кредалаш). Тудо бойышто шым гана (сусыргаш). Суворовын окопшо воктен коло кок немыч салтакын колышо капше (кияш).
Сергей Романович Суворов немыч оккупант ваштареш кредалмаште 1942 ий 13 июльышто нелын (сусыргаш) да 18 июльышто (колаш). Тудым Смоленский Областьысе Мусино ялеш (тояш). Геройлыкым да лÿддымылыкым ончыктымыжлан Суворовлан Совет Союзын Геройжо лÿмым (пуаш).
Дополнительный материал для чтения:
http://www.gazetakugarnya.ru/index.php?newsid=1274
(Статья «Марий кундемын «Матросовшо» -влак» на сайте газеты «Кугарня»)
http://www.gazetakugarnya.ru/index.php?newsid=1425
(Статья «Тиде марий рвезе лийын» на сайте газеты «Кугарня»)