Часть 1.
ЧТЕНИЕ (Лудмаш)
Прочитайте текст, переведите на русский язык, проверьте себя по ссылке http://aboutmari.com/wiki/Первые_упоминания_о_древних_мари
Выполните задания А-Г.
Марий калыкын шочмыжо
Кугезе марий калыкна посна калык семын мемнан эран I тӱжемий мучаште – II тӱжемий тӱҥалтыште чумырген. Тудын шке йылмыже, йӱлаже, шкаланже келшыше тӱвыраже пеҥгыдемын.
Акретле марий-влакын илыме верышт кызытсе Марий Элын мландыж деч кумдарак улмаш: касвелне Ока энер деч да Юлын кӱшыл ужашыж гыч тӱҥалын, эрвелне Чолман (Кама) эҥер марте, кечывалвелне Свияга ден Сура энер йогын тӱҥалтыш гыч йӱдвелне Виче ден Вӱтла эҥерла мучко.Тиде кумда вер-шӧрын покшелныже марий-влак кызытат илат.
Марий-влак нерген икымше гана X курымышто (961 ий) возымо: хазар каган Иосиф шке серышыштыже тудлан йозакым тӱлышӧ калык коклаште цармис манын ончыкта.
XII курым тӱҥалтышыште «Повесть временных лет» руш летописьыште черемис-влак нерген икымше гана ушештаралтеш. Возышо еҥ эрвелне илыше пошкудышт нерген тыге палемда: «Ошъер серыште весь шинча, Ростов ер серыште – меря, Клещин ер серыштат – меря. А Ока эҥер воктене, кушто тудо Юлышко йоген пура, илат: мурома шке йылман, черемис шке йылман, мордва шке йылман».
Цармис да черемис – ик мут улыт, но тӱрлӧ йылмыште тӱрлын йоҥгат. Тиде мутын шочмыж нерген тӱрлӧ умылтарымаш уло. Но чын деке эн лишне чодырасе айдеме ой шога. А кугезе калыкна шкенжым мари, мары, марэ манын лӱмден. Тиде шомак пӧръеҥ, айдеме манмым ончыкта.
А. Найдите перевод слов и словосочетаний в марийско-русском словаре онлайн: http://dict.komikyv.ru/index.php/index/8.xhtml
Тӱжемий – тысячелетие
Кугезе–
Чумыргаш -
Акретле –
Айлаш –
Йозак –
Йӱла –
Тувыра –
Ой –
Умылтарымаш –
Шомак -
Б. Найдите и исправьте ошибки в предложениях:
Кугезе марий калыкна посна калык семын мемнан эран I тӱжемий тӱҥалтыште чумырген. Марий-влак нерген икымше гана латикымше курымышто хазар каган Иосифын серышыштыже возымо. Латвизымше курым мучаште «Повесть временных лет» руш летописьыште черемис-влак нерген икымше гана ушештаралтеш. Кугезе калыкна шкенжым черемис манын лӱмден.
В. Проверь себя по содержанию текста, выполняя тест по ссылке:
http://testedu.ru/test/istoriya/9-klass/proisxozhdenie-marijskogo-naroda.html
Г. Рассмотрите карту «Расселение славян в конце IX века» по ссылке http://cde.osu.ru/demoversion/course47/images/t1_1_6.jpg
ответьте на вопросы:
1. Кугезе марий калык могай эҥерла воктен верланен?
2. Могай калык-влак марий калыкын лишыл пошкудыжо лийыныт?
3. Нунын кокла гыч тачысе кечылан могай калык аралалт кодын, а могайже йомыныт?
4. Нуно могай калык ешыш пурат?